Περί της Συνθήκης Ειρήνης της Λωζάννης

Η ΣΥΝΘΗΚΗ ΕΙΡΗΝΗΣ ΤΗΣ ΛΩΖΑΝΝΗΣ

            Τις προηγούμενες ημέρες παρακολουθήσαμε με ιδιαίτερο ενδιαφέρον και προβληματισμό τις δηλώσεις του Τούρκου προέδρου Ερντογάν περί «ανάγκης αναθεώρησης, αλλαγής ή ακόμα και κατάργησης της Συνθήκης Ειρήνης της Λωζάννης». Η δήλωση αυτή μόνο τυχαία δεν μπορεί να χαρακτηριστεί. Σίγουρα είναι μία ακόμα πρόκληση που δεχόμαστε από την γείτονα χώρα η οποία επιβεβαιώνει τις πραγματικές προθέσεις και διαθέσεις του περιβάλλοντος Ερντογάν.

            Ο Τούρκος πρόεδρος από την πρώτη στιγμή που βγήκε στο πολιτικό προσκήνιο της γείτονος έθεσε σε άμεση εφαρμογή το φιλόδοξο σχέδιό του που δεν είναι άλλο από το δόγμα του νεοοθωμανισμού δηλαδή την αναβίωση της οθωμανικής αυτοκρατορίας στα εδάφη που κάλυπτε ή ήλεγχε κάποτε. Εν μέρει το έχει πετύχει εκμεταλλευόμενος στο έπακρο κάθε ευκαιρία που του παρουσιάστηκε, δημιουργώντας συμμαχίες με κράτη που κατά καιρούς έχουν εγείρει ανάλογες προκλήσεις, διεκδικήσεις και αλυτρωτικές διαθέσεις εις βάρος της πατρίδας μας (βλέπε ΣΚΟΠΙΑ - Μακεδονικό, ΑΛΒΑΝΙΑ – Μεγ. Αλβανία), υπογράφοντας συμφωνίες αμυντικές, στρατιωτικές και οικονομικές και εν τέλει με το να προβάλει την Τουρκία ως προστάτη των απανταχού μουσουλμάνων και ως εγγυήτρια δύναμη της ασφάλειας και της ευημερίας στην ευρύτερη γεωπολιτική περιοχή. 

            Πρίν όμως από την παράθεση της οποιασδήποτε ανάλυσης, εκτίμησης ή ερμηνείας θα πρέπει να παρουσιασθεί συνοπτικά το περιεχόμενο της συνθήκης της Λωζάννης, το οποίο οι περισσότεροι είτε το αγνοούμε τελείως είτε το γνωρίζουμε μερικώς. Σε κάθε περίπτωση πάντως θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι η ιστορία γράφεται με πραγματικά γεγονότα και όχι με μυθοπλασίες. Η υπογραφή της συνθήκης της Λωζάννης είναι ένα τέτοιο πραγματικό ιστορικό γεγονός που σημειώθηκε σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο, με συγκεκριμένους σκοπούς και στόχους και πάνω από όλα με συγκεκριμένες δεσμεύσεις και υποχρεώσεις.

Η Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάννης κατάργησε ουσιαστικά την προηγηθείσα χρονικά Συνθήκη των Σεβρών (1920), η οποία υπήρξε η μεγαλύτερη διπλωματική νίκη της Ελλάδος μέχρι εκείνη τη χρονική στιγμή αφού δημιουργούσε την Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών και την οποία δεν είχε αποδεχθεί η τότε κυβέρνηση Κεμάλ Ατατούρκ. Η συνθήκη της Λωζάννης αποκατέστησε την διασαλευθείσα από το έτος 1914 ειρήνη και η υπογραφή της έγινε μετά την αποτυχία της Μικρασιατικής εκστρατείας, η οποία οδήγησε στην Μικρασιατική καταστροφή και την εκδίωξη από τη Μ. Ασία του ελληνικού στρατού.

Της υπογραφής της συνθήκης προηγήθηκε συνεδρίαση που ξεκίνησε την 20^η Οκτωβρίου του έτους 1922. Η συνεδρίαση διακόπηκε την 4^η Φεβρουαρίου του έτους 1923 και ξανάρχισε την 23^η Απριλίου του έτους 1923. Μετά από οκτώ περίπου μήνες έντονων διαβουλεύσεων υπογράφτηκε την 24^η Ιουλίου του έτους 1923 στην πόλη Λωζάννη της Ελβετίας το τελικό κείμενο της συνθήκης μεταξύ των κρατών Αγγλίας, Γαλλίας, Ιταλίας, Ιαπωνίας, Ελλάδος, Βουλγαρίας, Ρουμανίας, Σερβίας – Κροατίας – Σλοβενίας και Τουρκίας.

Απο όλα τα άρθρα της Συνθήκης τα σημαντικότερα πρός εξέταση που αφορούν την Ελλάδα και αποδεικνύουν τη σαθρότητα και γελοιότητα των τουρκικών διεκδικήσεων  εις βάρος της πατρίδας μας είναι τα άρθρα 12, 13, 14, 15, 16 και 34 – 45. Ειδικότερα:

·        Με τα άρθρα 12 και 13 η Τουρκία αναγνωρίζει ρητώς την ελληνική κυριαρχία επί των νήσων Σαμοθράκης, Λήμνου, Μυτιλήνης, Χίου, Σάμου και Ικαρίας. Αναφέρεται καθαρά ότι η Τουρκία θα έχει την κυριαρχία επί όλων των νησιών που απέχουν λιγότερο από 3 ναυτικά μίλια (εξαιρουμένων των Ίμβρου, Τενέδου και Λαγουσών) από τις τουρκικές ακτές, ενώ η κυριαρχία επί των υπολοίπων νησιών της ανατολικής Μεσογείου πέρασε στην Ελλάδα. Η Ελλάδα από την πλευρά της υποχρεώθηκε να μην εγκαταστήσει ναυτική βάση ή να ανεγείρει οχυρωματικά έργα στα νησιά. Δηλαδή, προκειμένου να διασφαλιστεί η ειρήνη η Ελλάδα υποχρεώθηκε να εφαρμόσει μερική αποστρατικοποίηση.

·        Με το άρθρο 14 ορίστηκε ότι οι νήσοι Ίμβρος, Τένεδος και Λαγούσες (Μαυρυές) επί της εισόδου των Δαρδανελλίων περνούν υπό Τουρκική κυριαρχία με καθεστώς όμως ειδικής διοικητικής οργάνωσης. Κάτι όμως που μέχρι σήμερα δεν εφαρμόστηκε ποτέ.

·        Με το άρθρο 15 η Τουρκία παραιτείται υπέρ της Ιταλίας παντός δικαιώματος και τίτλου επί των νήσων της Δωδεκανήσου (Αστυπάλαιας,Ρόδου,Χάλκης,Καρπάθου,Κάσσου,Τήλου,Νισύρου, Καλύμνου,Λέρου,Πάτμου,Λειψούς,Σύμης,Κως) και των εξ αυτών εξαρτωμένων νησίδων (βραχονησίδων) ως και της νήσου Καστελλορίζου που κατέχονταν έως τότε από την Ιταλία. Επιπλέον, ορίστηκε ότι το ζήτημα των Δωδεκανήσων θα κανονισθεί μεταξύ Ελλήνων – Δωδεκανησίων – Ιταλών.

Στο ίδιο άρθρο η Τουρκία παραιτείται της αξιώσεώς της περί μεταφοράς του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως εκτός τουρκικού εδάφους. Καθορίζονται τα της εκλογής του Πατριάρχου, ενώ ανάμεσα σε άλλα ορίζεται ότι ο Ιεράρχης που θα εκλεγεί ως Πατριάρχης να έχει την  Τουρκική υπηκοότητα.

• Με το άρθρο 16, το οποίο είναι εξαιρετικής σημασίας, η Τουρκία δηλώνει expressis verbis (δια λόγων εκπεφρασμένων) ότι: «παραιτείται παντός τίτλου και δικαιώματος πάσης φύσεως επί των εδαφών ή εν σχέσει προς τα εδάφη τα οποία κείνται πέραν των προβλεπομένων υπό της παρούσης συνθήκης ορίων, ως και επί των νήσων, εκτός εκείνων των οποίων η κυριαρχία έχει αναγνωρισθεί εις αυτήν δια της παρούσης συνθήκης».

             Επομένως, κάθε αξίωση από την πλευρά της Τουρκίας επί των ελληνικών νήσων είναι όχι μόνο προκλητική και παράλογη, αλλά μη σύννομη και εξοργιστική.

• Με τα άρθρα 34 – 45 προστατεύονται οι μειονότητες. Συγκεκριμένα, η Τουρκία αναλάμβανε την υποχρέωση να παρέχει σε όλους τους κατοίκους ξένων μειονοτήτων της Τουρκίας πλήρη προστασία και ελευθερία γλώσσης, θρησκείας κ.α. Απο την άλλη, η Ελλάδα υποχρεούταν να χορηγήσει τα ίδια δικαιώματα στη μουσουλμανική μειονότητα στο έδαφός της (άρθρο 45). Επιπλέον, η Τουρκία παραιτείται οριστικώς πάσης απαιτήσεως κατά της ελληνικής κυβερνήσεως περί επανορθώσεων.

            Η Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάννης όμως υπογράφτηκε, όπως προαναφέρθηκε, και απο άλλες χώρες εκτός της Ελλάδος και της Τουρκίας. Κι αυτό διότι με τη συνθήκη αυτή δεν χαράχτηκαν μονάχα τα σύνορα Ελλάδας – Τουρκίας στα σημερινά τους όρια, αλλά καθορίστηκαν και τα σύνορα της Τουρκίας με την Βουλγαρία, την Συρία και το Ιράκ (άρθρο 2). Η Τουρκία όμως δήλωσε ότι αναγνωρίζει και αποδέχεται τα σύνορα και άλλων χωρών όπως της Γερμανίας, της Αυστρίας, της Βουλγαρίας, της Ουγγαρίας, της Πολωνίας, της Ρουμανίας, της Σερβίας και της Τσεχοσλοβακίας όπως αυτά καθορίζονται ή θέλουν καθορισθεί υπό των προβλεπομένων εν άρθρω 25 Συνθηκών ή από κάθε συμπληρωματική σύμβαση (άρθρο 26). Επιπλέον, σύμφωνα με το άρθρο 17 η Τουρκία παραιτείται από παντός δικαιώματος επί της Αιγύπτου και επί του Σουδάν. Τέλος, με το άρθρο 20 η Τουρκία αναγνωρίζει την προσάρτηση της Κύπρου από την Αγγλία την 5^η Νοεμβρίου 1914.

            Ο αντίκτυπος της Συνθήκης για την Ευρώπη.

            Πράγματι με τη συνθήκη αυτή, όπως προαναφέρθηκε, η Τουρκία παραιτήθηκε από όλες τις διεκδικήσεις για τις παλιές περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας εκτός των συνόρων της και εγγυήθηκε τα δικαιώματα των μειονοτήτων εντός της επικράτειάς της. Πέρα όμως από αυτό, το σπουδαιότερο είναι ότι πάνω σε αυτή τη συνθήκη οικοδομήθηκαν οι ελληνοτουρκικές σχέσεις του τελευταίου αιώνα. Η σύναψη της Συνθήκης αυτής τερμάτισε αφενός την ελληνοτουρκική διαμάχη και αφετέρου έθεσε τα θεμέλια για την ειρηνική συνεργασία και συνύπαρξη μεταξύ δύο γειτόνων λαών.

            Όσον αφορά τη Ευρώπη, καταργήθηκαν οι διομολογήσεις, καθώς επίσης και τα προνόμια που είχαν ή απολάμβαναν οι διάφοροι Ευρωπαίοι στην οθωμανική επικράτεια. Επιπλέον τερματίστηκε ο μακροχρόνιος αγώνας για τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ο οποίος είχε ξεκινήσει ήδη από το έτος 1699 με την υπογραφή τότε της Συνθήκης του Κάρλοβιτς. Στη θέση του γίγαντα με τα πήλινα πόδια, όπως χαρακτηριζόταν τότε η οθωμανική αυτοκρατορία, γεννήθηκε ένα νέο κράτος, η Τουρκική δημοκρατία, η οποία με την πάροδο των χρόνων θα εξελιχθεί σε έναν σημαντικότατο παράγοντα σταθερότητας στην ευρύτερη περιοχή της νοτιοανατολικής Μεσογείου.

            Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάννης παρουσιάζει το περίεργο, ίσως μοναδικό στην ιστορία χαρακτηριστικό, κατά το οποίο ο ηττημένος δηλ. η Οθωμανική Αυτοκρατορία κάθεται στο τραπέζι της ειρήνης εν πλήρη ισοτιμία με τους νικητές, επιτυγχάνοντας την πλήρη ικανοποίηση των εθνικών της βλέψεων.

            Η εικόνα σήμερα.

            Σε κάθε περίπτωση οι παραβιάσεις της συνθήκης της Λωζάννης από πλευράς Τουρκίας υπήρξαν συνεχείς με μία μικρή μονάχα ανάπαυλα κατά τα έτη 1946 – 1954 και με κορύφωση τα έτη 1941 - 1942, 1955, 1964 και 1974. Σήμερα, η Τουρκία εξακολουθεί να παραβιάζει την Συνθήκη και συγκεκριμένα τις διατάξεις που αφορούν τα δικαιώματα της ελληνικής μειονότητας (γλώσσας, θρησκείας, ελευθερίας, εκπαιδεύσεως), τον εναέριο χώρο, το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, την Δυτική Θράκη, το Αιγαίο κ.α.

            Είναι η πρώτη φορά όμως από το έτος 1923, οπότε και υπογράφηκε η Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάννης, που Τούρκος πρόεδρος αναφέρεται ευθέως και καθαρά στη συνθήκη της Λωζάννης, αφήνοντας να εννοηθεί ότι η χώρα του δεν επωφελήθηκε από αυτήν. Στο μέλλον ίσως να μην υπάρξει Τούρκος πρωθυπουργός ή πρόεδρος που θα αμφισβητήσει τη διατύπωση αυτή του Ερντογάν περί αμφισβήτησης της συνθήκης ειρήνης της Λωζάννης.

                    Οι δηλώσεις περί αμφισβήτησης της Συνθήκης της Λωζάννης από τον Ταγίπ Ερντογάν έγιναν τη δεδομένη χρονική στιγμή για εσωτερική κατανάλωση αφού είναι γνωστά τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η γείτονος χώρα τόσο στο εσωτερικό της (ισλαμιστές κ.α.) όσο και στο εξωτερικό (Συρία, Κούρδοι κ.α.). Χρειάζονταν κάτι να συσπειρώσει ή ακόμα και να αποπροσανατολίσει την τουρκική κοινή γνώμη και σε μια πιθανή παταγώδη αποτυχία (βλέπε επιχειρήσεις με Κούρδους, προσπάθειες δημιουργίας Κουρδικού κράτους) να στραφεί αλλού η προσοχή, δηλαδή προς Αιγαίο και Ελλάδα.

                    Θα πρέπει επιπλέον να τονισθεί ότι από το έτος 1974 η Τουρκία ακολουθεί μια σταθερή πολιτική γραμμή για αλλαγή του status quo στην ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου, που περιλαμβάνει επαναχάραξη συνόρων με ότι αυτό συνεπάγεται φυσικά. Για να δικαιολογηθεί το παράλογο αυτό της αναθεώρησης της συνθήκης της Λωζάννης κυκλοφορεί στην Τουρκία και μια θεωρία συνωμοσίας που φέρει τη Συνθήκη της Λωζάννης να περιλαμβάνει ένα μυστικό άρθρο για δήθεν λήξη της ισχύος της. Για την Τουρκία πάντως η ελληνική κυριαρχία σταματά στον 25^ο παράλληλο που βρίσκεται λίγο ανατολικότερα της νήσου Άνδρου.

            Από την άλλη πλευρά, η Ελλάδα έδειξε καλή πίστη. Σεβάστηκε και τήρησε τους όρους της συνθήκης με εντιμότητα και συνέπεια. Η ελληνική εξωτερική πολιτική όμως δεν υπήρξε ποτέ σταθερή απέναντι στην Τουρκία. Το πρωτόκολλο της Βέρνης (1976), τη Συμφωνία του Νταβός (1988) και τη περίφημη δήλωση «Βυθίσατε το Χόρα» ήρθαν να αντικαταστήσουν η διπλωματία των σεισμών, οι ζεϊμπεκιές και οι κουμπαριές. Αποτέλεσμα είναι οι συνεχείς παραβιάσεις του εθνικού μας εναέριου και θαλάσσιου χώρου από τουρκικά μαχητικά αεροσκάφη και τουρκικές φρεγάτες.

             Επομένως, οι δύο χώρες ακολουθούν εντελώς διαφορετικές πολιτικές η μία από την άλλη. Η ελληνική εξωτερική πολιτική χαρακτηρίζεται από στρουθοκαμηλισμό, έλλειψη σοβαρότητας και υπευθυνότητας, υποτονικότητα ως προς τις αντιδράσεις, αφού ερμηνεύει τη στάση της Τουρκίας με όρους επικαιρότητας. Εκείνο όμως που απαιτείται πέραν βεβαίως της εγρήγορσης είναι η χάραξη και άσκηση εθνικής πατριωτικής πολιτικής που να υπηρετεί εθνικούς σκοπούς και στόχους με σεβασμό στο διεθνές δίκαιο.

                    Κλείνοντας, θα έλεγα ότι μπορεί ο τουρκικός στρατός να είναι σε θέση να προκαλέσει έναν πόλεμο, αλλά η Τουρκία όμως σε καμία των περιπτώσεων δεν μπορεί να απειλήσει την Ελλάδα. Κι αυτό διότι η Ελλάδα διαθέτει έναν σύγχρονο στρατό, μια πανίσχυρη πολεμική αεροπορία και ένα επίσης πανίσχυρο πολεμικό ναυτικό, παρά τα όποια προβλήματα, ατυχήματα ή επιπλοκές που έχουν κατά καιρούς εντοπιστεί και καταγραφεί.

            Ενδεικτική βιβλιογραφία

·        Δαφνής Γρ., η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων, τόμος 1^ος, σελ. 54, Αθήναι, 1955.

·        Διαδικτυακός ιστότοπος http://imbrosunion.com (Η Συνθήκη της Λωζάννης, το πλήρες κείμενο).

·        Διαδικτυακός ιστότοπος http://ellas – vivlia.blogspot.com (Η Συνθήκη της Λωζάννης 1922).

·        Εγκυκλοπαιδικόν Νεώτερον Λεξικόν «ΗΛΙΟΥ», τόμος 7 «ΕΛΛΑΣ» & τόμος 12 σελ. 672.

·        Εγκυκλοπαίδεια «ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΝΙΚΑ», τόμος 39, σελ. 328.

·        Κοραντής Αντ., Διπλωματική Ιστορία της Ευρώπης 1919 – 1955, τόμος 1^ος, σσ 190 – 192, Αθήναι, 1968.

·        Λέσχη των Νέων Ελλήνων. Η Συνθήκη της Λωζάννης. Το πλήρες κείμενο, προσθήκες – ερμηνευτικοί νόμοι, οι τουρκικές παραβιάσεις από το 1923 μέχρι σήμερα, πρόλογος Μελέτης Η. Μελετόπουλος, εκδόσεις Παπαζήση, Δεκέμβριος 1990.

·        Νικολάου Γ. Χ., το Νομικόν Καθεστώς του Αιγαίου και η ελληνοτουρκική διένεξη, Αθήναι, 1992.

·        Νικολάου Γ. Χ.Διεθνείς πολιτικές και στρατιωτικές συνθήκες – συμφωνίες και συμβάσεις από 1453 μέχρι σήμερα (Ελλάς – Χερσόνησος του Αίμου), βραβείο Ακαδημίας Αθηνών, εκδόσεις Ι. ΦΛΩΡΟΣ, β΄ έκδοση συμπληρωμένη.

·        Παπαρρηγόπουλος Κ. – Καρολίδης Π. – Γ. Αναστασιάδης, εκδόσεις Αγγελάκη, σσ 305 – 307.

·        Ρούκουνας Εμμ., εξωτερική πολιτική 1914 – 1923, Αθήνα, 1978, σελ. 374.

·        Σκαλτσάς Κ., θεωρία και κείμενα Διεθνούς δικαίου, εκδ. ΓΕΣ, 1985, σσ 495 – 499.

·        Χριστόπουλος Γ., Διπλωματική Ιστορία της Νέας Ευρώπης, Αθήναι, 1935, σσ 57 – 59.

επιμέλεια - συγγραφή: Σχοινοχωρίτης Κωνσταντίνος *Ιστορικός - συγγραφέας, Αρχειονόμος - Βιβλιοθηκονόμος, υποψήφιος διδάκτωρ  (επικοινωνία: email. korinthios13@yahoo.gr, τηλ. 6945832094)